برنامه کوددهی برنج در ایران
برنامه تغذیه سالیانه برنج – بر پایه کودهای مایع فارمونتی و کودهای پایه کشاورزی ایران
(استاندارد جامع برای مناطق کشت کلات، مازندران، گیلان، گلستان و نواحی مشابه)
اهداف
افزایش رشد اولیه و بنیه نشاء، تقویت سیستم ریشه در خاکهای غرقآبی، بهبود پنجهزنی و خوشهدهی، افزایش تعداد دانه در خوشه، افزایش وزن هزار دانه، بهبود عطر و طعم، کاهش ورس (خوابیدگی) و افزایش بازده مصرف کود ازته و فسفره.
پیشنهادات اقلیمی و مکملهای پایه
| منطقه | ویژگی غالب خاک و آب | پیشنهاد پایه و اصلاحی |
|---|---|---|
| مازندران و گیلان (شمال مرطوب) | خاک رسی با مواد آلی بالا، گاهی اسیدی | ۵–۸ تن کود دامی پوسیده در پاییز + ۱۵۰–۲۰۰ کیلوگرم اوره در سه نوبت (پیشکاشت، پنجهزنی، خوشهدهی) |
| گلستان و شرق مازندران (نیمهقلیایی) | خاک نیمهشور، زهکشی ضعیف | ۸ تن کود دامی + ۵ لیتر اسید سولفونیک در هر آبیاری اول فصل + مصرف پرولومیک برای کاهش سمیت نمک |
| کلات و خراسان شمالی (نیمهخشک) | خاک قلیایی با کمبود فسفر و روی | ۸ تن کود دامی + ۲۰۰ کیلوگرم فسفامید قبل از کاشت + ۳۰۰ کیلوگرم اوره در سه نوبت |
| جنوب کشور (گرم، شور، تبخیر بالا) | خاک سبک و شور، آب سخت | ۵ لیتر اسید سولفونیک در هر نوبت آبیاری + پرولومیک جهت کاهش شوری و تثبیت عناصر غذایی |
شرایط خاک
- pH 6.0–6.8 (بهینه): شرایط مناسب جذب کامل عناصر، تمرکز بر پتاسیم و سیلیس.
- pH 7.0–8.0: نیاز به مصرف کودهای اسیدی مثل فسفامید و اسید سولفونیک.
- pH بالاتر از ۸ یا خاک شور: الزام به تکرار هیومیکها و محلولپاشی با میکروپلکس برای جذب عناصر کممصرف.
مراحل رشد و تغذیه برنج
| مرحله | زمان تقریبی | محصول | روش مصرف | مقدار مصرف | توضیح |
|---|---|---|---|---|---|
| آمادهسازی زمین | پیش از نشاکاری (فروردین) | فسفامید | آبیاری یا قبل از غرقاب | ۵ لیتر در هکتار | تأمین فسفر و کاهش pH خاک در خاکهای قلیایی |
| تولید نشاء | همزمان | سیدورا (بذرمال) | محلول بذر | ۵–۱۰ لیتر برای هر تن بذر | افزایش قدرت جوانه و کاهش بیماریهای اولیه |
| بعد از نشاکاری | ۷–۱۰ روز پس از نشاکاری | پرولومیک | آبیاری | ۵–۱۰ لیتر در هکتار | افزایش ریشهزایی و احیای خاک پس از غرقاب |
| پنجهزنی | حدود ۲۰ روز پس از نشاکاری | اکتیو پلاس + بایومکس | آبیاری | اکتیو پلاس ۵–۱۰ لیتر + بایومکس ۵ لیتر در هکتار | افزایش تعداد پنجه مؤثر، تحریک رشد و جذب نیتروژن |
| ساقهرفتن | حدود ۴۰ روز پس از نشاکاری |
اکتیو پلاس + فسفامید + سیلیکات پتاسیم |
آبیاری | اکتیو پلاس ۱۵–۲۰ لیتر + فسفامید ۵ لیتر در هکتار | افزایش استحکام ساقه، کاهش خوابیدگی و بهبود تغذیه خوشه |
| خوشهدهی | مرداد | تری پرو + فروپلکس |
آبیاری محلول پاشی |
۵–۱۰ لیتر در هکتار + ۲ در هزار لیتر اب |
تأمین عناصر NPK برای افزایش تعداد دانه در خوشه |
| گلدهی کامل | مرداد–شهریور | میکروپلکس | محلولپاشی | ۱ لیتر در ۱۰۰۰ لیتر آب | جلوگیری از پوکی خوشه، افزایش گردهزایی و کیفیت برنج |
| پر شدن دانه | شهریور | پتاسیمکس | آبیاری | ۵ لیتر در هکتار | افزایش وزن دانه، بهبود رنگ و طعم برنج |
| پس از برداشت | مهر | پرولومیک | آبیاری | ۵–۱۰ لیتر در هکتار | بازسازی خاک و کاهش سمیت عناصر سنگین برای فصل بعد |
نکات فنی و مدیریتی
- آب آبیاری: اگر EC آب بیش از ۱.۵ باشد، افزودن ۳ تا ۵ لیتر اسید سولفونیک در هر نوبت آبیاری الزامی است.
- کود دامی: فقط از نوع کاملاً پوسیده استفاده شود تا مانع رشد جلبک و بیماری قارچی در شالیزار نشود.
- فسفامید: جایگزین علمی و ایمن برای فسفات آمونیوم با جذب بالاتر در خاکهای سرد و قلیایی.
- اکتیو پلاس: مؤثرترین کود در افزایش پنجهزنی، کاهش ورس، افزایش جذب عناصر و بهبود کیفیت نهایی دانه.
- دوز مصرف کل فصل ۲۵ تا ۳۰ لیتر در هکتار در دو نوبت حیاتی (پنجهزنی و ساقهرفتن).
- اوره: مصرف بهصورت سرک در سه مرحله (پیش از غرقاب، پنجهزنی، خوشهدهی).
- مجموع مصرف: ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار.
- در خاکهای شور یا با تهویه ضعیف، مصرف همزمان پرولومیک + فسفامید اثر قابلتوجهی در کاهش سمیت سدیم و بهبود تهویه دارد.
- در صورت مشاهده قارچ یا کنه برگی، محلولپاشی اکتیو پلاس با دوز ۳ لیتر در ۱۰۰۰ لیتر آب باعث کاهش آلودگی و تحریک رشد ترمیمی میشود.
- برای افزایش عطر و طعم برنج محلی، مصرف پتاسیمکس در دو نوبت (شروع پر شدن دانه و ۱۰ روز بعد) بسیار مؤثر است.
توضیح تفاوت کود مایع و جامد
کودهای مایع جذب سریعتری از طریق برگ و ریشه دارند و برای رفع سریع کمبودها و اصلاح تغذیه دورهای استفاده میشوند.
کودهای جامد پایه حاصلخیزی خاک را ایجاد میکنند و در مراحل اولیه رشد و پیشکاشت نقش کلیدی دارند.
در شالیزارهای قلیایی یا شور، استفاده از کودهای مایع اسیدی یا کلاتهشده مانند محصولات فارمونتی موجب افزایش جذب عناصر و کاهش رسوب در آب غرقاب میشود.